Lichwin w XVI i XVII w.

W II połowie XV w. (czasy Długosza) Lichwin należał do parafii Opatkowice (dzisiejszy Zakliczyn).

Informacje pochodzą z Liber Beneficiorum II. Długosz wymienia Lichwin wraz z przysiółkami oraz ich położeniem geograficznym. We wsi, w okresie przed folwarcznym, zależność włościan od dworu była bardzo luźna. Kmieci czyli włościan nazywano starszyzną wiejską, rolniczą i ziemiańską. Byli to dzierżawcy swobodnie lokowani z pełną samorządnością, obowiązkiem daniny wobec dworu oraz "ciężarem wojennym". Kmiecie podlegali "prawu rycerskiemu" czyli "włodziczemu". Kmieć nie był rycerzem, lecz posiadającym prawo rycersko - wojenne, miał więc obowiązek walczyć w obronie ziemi i ludu. Kmieć podobnie jak rycerz (późniejszy szlachcic) mógł swobodnie procesować się ze stanem szlacheckim i duchowym.

W II połowie XV i pierwszej połowie XVI wieku nastąpił upadek podmiotowości kmiecej. Nastąpiło w Lichwinie ustalenie robocizny zwanej pańszczyzną, bo tak nazywał się obowiązek włościan odrabiania pewnej liczby dni w tygodniu, temu panu na którego gruntach byli osadzeni. Był zatem pewien rodzaj obowiązku - powinności dzierżawnej w postaci odrobku na rzecz szlacheckiego folwarku. W XVI w. folwark rozwija dynamiczną produkcję zboża, stąd wielkie zapotrzebowanie na robociznę. Do XVI w. kmiecie oddawali do dworu daninę w postaci miodu, wosku, lnu i wełny. Prace we dworze wykonywała najczęściej ludność składająca się z jeńców wojennych oraz nabytych bezrolnych i bezdomnych przyjętych na służbę dobrowolnie. Taka społeczność przydworska oraz włościańska tworzyła ówczesną wieś. W XVI w. wysokie ceny zboża (płacono złotem i srebrem) w Europie Zachodniej spowodowały niespotykana dynamikę produkcji. Lichwin wchodzi w system gospodarki folwarczno pańszczyźnianej. Dotychczasowe dwa małe dwory agresywnie zawłaszczają ziemię sołtysa i częściowo najlepsze areały włościańskie przekształcając się w folwark. W folwarkach zaniechano czynszów zamieniając je na pańszczyznę. Większe obszary leśne zaczęto radykalnie zamieniać na pola uprawne: Załoga folwarczna nie nadążała z wykonywaniem prac. Zabrakło rąk do produkcji zboża, dlatego zmuszono kmieci do odrabiania pańszczyzny.

Demokracja szlachecka wypracowywała kompletne prawodawstwo z korzyścią dla swego stanu, ograniczając całkowicie podmiotowość kmieci. Stan kmiecy zostaje całkowicie przytwierdzony do ziemi, a ustalone obowiązki folwarczne zabraniają przenoszenia się na inne obszary. Prawdą jest, że kmiecie nie płacili podatków skarbowych będąc pod patronatem folwarku. Otrzymywali pożyczki zboża do siewu, na brakujący chleb w okresie przedwiośnia, drzewo dworskie jako budulec, drewno na opał, na wóz i na trumnę. Na właścicielu folwarku roztaczającym patronat nad wsią ciążył obowiązek świadczeń publicznych, tj budowa dróg, mostów, grobli, wałów oraz kościoła.

W XVI w. rozpoczyna się nowy system gospodarowania na wsi. W 1558 roku następuje zmiana właścicieli wsi Lichwin. W 1558 roku Jan Stadnicki (IV pokolenie odnogi rodowej po Zbigniewie Stadnickim) zamienił Kędzierzynkę na dobra ziemskie Lichwin (dotychczasową własność Zofii Stanisławowej Wielopolskiej). Odtąd potomkowie jego przez 4 pokolenia "pisali się'... dziedzic ze Stadnik na Lichwinie. Kolejny dziedzic Lichwina Stanisław Stadnicki, ożeniony z Dorotą Rakoszówna, herbu Ostoja, córką Jakuba z Bogumiłowic i Koszyc pozostawił córkę Zofię i pięciu synów, z których najmłodszy Stanisław został dziedzicem Lichwina. W "Monumentach" u Starowolskiego zachowany jest napis nagrobkowy dotyczący kolejnego dziedzica Lichwina Piotra Stadnickiego (VI pokolenie) "...obywatel zacny, dziedzic Lichwina, wierny Kościołowi z pierwszą żoną Elżbietą Krzesz żył zaledwie rok, po jej śmierci poślubił Elżbietę z Zakliczyna (Jordanównę) z niej córki: Anna Marcjanna i Elżbieta późniejsza dziedziczka Lichwina.". Piotr Stadnicki został przewieziony po śmierci do miasta Żarki w powiecie olkuskim i tam pochowany. W sąsiedztwie Stadnickich funkcjonował drugi folwark rodu Raciborskich, który z biegiem czasu powiększał swój obszar. Kolejny dziedzic Lichwina Jan Stadnicki (VII pokolenie rodu Stadnickich) urodził się w 1639 roku, w miesiąc po śmierci ojca, "cudem ożył, gdy matka dziecinę zaduszoną w powiciu, do obrazu Najświętszej Panny Tuchowskiej zawiozła i gorąco o powrót do życia prosiła". Jan ożył i w 1674 roku wziął udział w elekcji króla Jana III Sobieskiego jako wotujący z woj. krakowskiego.

Znaczną rolę w Rzeczypospolitej odgrywał kolejny dziedzic Lichwina Władysław Józef Stadnicki najstarszy z synów (VIII -go pokolenia) Stadnickich, miecznik wojewódzki krakowski - piastujący tę funkcje obok zaszczytu członka chorągwi królewskiej "lekkiego znaku" w 1702 roku. Władysław Józef Stadnicki rozwiódł się z pierwszą żoną Apolonią Kępińską herbu Niesoba i powtórnie ożenił się z Zofią Podolską. Z pierwszej żony miał córki Katarzynę Stadnicką - Żurowską , herbu Leliwa i drugą Teresę Stadnicką-Dzianat. Po Stadnickich w Lichwinie pozostała tylko Stadmczówka, a po hrabim Stadnickim - właścicielu Lichwina i Janowic, spora ilość notatek inwentarzowych. Stadniccy według gałęzi drzewa genealogicznego, dzielili się i "pisali" de Zmigród, de Lesko, de Uchwin, de Dubiecko, de Łańcut. Od Piotra de Lichwin Stadnickiego, który poślubił Elżbietę Jordanównę (Jordan był właścicielem miasta Zakliczyn) w prostej linii pochodził Piotr Stadnicki - kasztelan wojnicki. Kasztelan - pan grodu (od łacińskiego castellum i castelanus - grododzierżca). Jako urzędnik królewski kasztelan Piotr wchodził w skład senatu, organizował jarmarki, propagandę królewską oraz modulował politykę króla w ścisłym związku z własną klasą szlachecką i interesem królewskim. Tytułowano go -Wielmożny Pan, po łacinie Magnificus. Źródła historyczne piszą o nim jako o "panie wielce bogobojnym, szczególnym dobrodzieju kościoła w Tuchowie, a jeszcze więcej Panny Marii w Krakowie, którego dach miedzią nakładem swoim pokryć kazał...". Przyłożył się także znacznie do fundacji ołtarza Ukrzyżowanego Jezusa w tym kościele i tam wraz z innymi Stadnickirni pochowanym leży..." Popierał wszelkimi siłami proces kanonizacji Błogosławionej Kunegundy - księżnej krakowskiej i wielką część majątku na to poświęcił. Stadniccy piastowali dość znaczące urzędy państwowe, za co obdarowywani byli licznymi królewszczyznami. Władysław Stadnicki VIII pokolenia. ożeniony z Apolonią Kępińską miał dwóch synów Józefa i Antoniego. Józef odgrywał wielką rolę - został burgrabią zamku krakowskiego, a jego syn Piotr otrzymał odznaczenie kawalera Orła Białego oraz tytuł hrabiowski dla siebie i potomstwa w Galicji od cesarza Józefa na mocy dyplomu cesarskiego z dn. 12.12.1788 r. Ożeniony z Marcjanną Chronowską, założył bardzo liczną rodzinę rozlaną po całej Galicji, dochodzącą godziwie do "chleba Rzeczypospolitej", piastując urzędy państwowe i godności. Jako urzędnicy królewscy sprawują funkcję legatów królewskich na sejmiki ziemskie, pełnili powinności poborców, szafarzy, celników, rewizorów, lustratorów dóbr królewskich. Byli bardzo aktywni społecznie i gospodarczo. Wykazywali dużą znajomość spraw polityki wewnętrznej i zagranicznej. Podejmowali propagandę królewską, utrzymywali ścisły związek ze szlachtą i królem. Dbali o interes królewski. Byli członkami koła poselskiego Małopolan reprezentując wysoki poziom wyrobienia politycznego, za co obdarowywano ich majątkami królewskimi, jak wskazują na to zachowane akta grodzkie i ziemskie. Stadniccy współpracowali z posłami ziemi krakowskiej Mikołajem Rejem (starostą i kasztelanem bieckim 1562 . 1576), Piotrem Sułowskim (sędziom grodzkim bieckim 1569), Piotrem Boratyńskim (podskarbim krakowskim 1545, burgrabią krakowskim 1569), Jakubem Sułowskim (posłem krakowskim 1551 ), Andrzejem Zborowskim (miecznikiem koronnym 1570, marszałkiem koronnym 1574- 79; kasztelanem bieckim 1590). Ludzie ci współpracowali z Markiem, Stanisławem i Mateuszem Stadnickimi.

Urzędująca szlachta z województwa krakowskiego była bogatsza od sandomierskiej czy lubelskiej. Lichwin leżał na granicy (dzielnicy XIII, ziemi XIV i województwa XVI) krakowskiej i sandomierskiej. Należał do województwa krakowskiego, kasztelani bieckiej (później powiatu bieckiego). Do woj. krakowskiego należały wsie Lichwin, Gierowa, Janowice, Siedliska, Dąbrówka Tuchowska, a do sandomierskiego Lubinka, Rychwałd, Meszna Szlachecka, Opacka, Łowczów, Piotrkowice, Zabłędza, Karwodrza. Właściciele od 1 do 5 wsi zaliczani byli w woj. krakowskim w XVI wieku do średniej warstwy szlacheckiej. Właściciele od 5 do 10 wsi do zamożnej szlachty. Posiadacze zaś ponad 11 wsi do magnatów. Nagminnym zjawiskiem w XVI wieku było kumulowanie dóbr królewskich oraz łączenie stanowisk i urzędów państwowych. Z tym wiązało się nadmierne bogacenie się szlachty woj. krakowskiego. Dlatego w sejmie rozpocznie się ruch zwany egzekucją dóbr i praw, do którego czynnie włączą się Stadniccy.