Cmentarz wojenny nr 185 „Gródek”

Austriacki cmentarz wojskowy nr 185 zlokalizowany jest w miejscowości Lichwin na wzgórzu o nazwie Gródek (436 m n.p.m.). Drugą, pojawiającą się nazwą wzniesienia jest nadana przez Austriaków „Głowa Cukru” (niem. „Zuckerhut”) – stąd też tak czasem nazywana jest ta nekropolia. Cmentarz o powierzchni 12 400m2 jest największym tego typu obiektem w okręgu tarnowskim (VI).

Geneza cmentarza związana jest z zaciekłą i ofiarną walką o wzgórze w dniach 3 – 4 maja 1915 roku podczas tzw. „Bitwy pod Gorlicami”. „Gródek” z uwagi na dużą deniwelację i doskonały punkt obserwacyjny będący zarazem dobrym miejscem do prowadzenia ostrzału artyleryjskiego stał się dla Rosjan strategicznym celem ofensywy. Tu też założone zostały pozycje obronne, w tym okopy i zasieki kolczaste. Nocą, 3 maja żołnierze armii austro-węgierskiej przeprowadziły udany atak, zajmując wzgórze o godzinie 3 nad ranem. Przeciwnik nie czekał jednak zbyt długo na kontratak i tego samego dnia o godz. 11.00 wzgórze zajęli Rosjanie. Ostatecznie jednak po drugim udanym szturmie, „Gródek” zajęli Austriacy. Warto zaznaczyć, że po obu stronach „barykady” walczyli Polacy.

„Głowa Cukru” stała się miejscem spoczynku 614 żołnierzy: 273 z armii austro-węgierskiej i 341 z rosyjskiej. Znanych jest 216 poległych. Cmentarz ma kształt nieregularnego siedmioboku. Ukończony został w 1916 roku wg projektu Heinricha Scholza. Centralne miejsce wzgórza zajmuje murowany, czteroboczny pomnik w kształcie pylonu, na ścianach którego umieszczono kamienne wieńce z dębowych liści oraz inskrypcje w języku niemieckim:
1. „SCHÄTZE BIRGT/ DIESER BERG/ TREUE, MUTIGE MÄNNER” (To wzgórze kryje skarb – wiernych, dzielnych mężów).
2. „UNS WARD DER KRIEG, EIN GRAB, – AUFERSTEUNG” (Nam wojna stała sie grobem – Wam odrodzeniem). 3. „DIE IHR IM LICHTE WANDELT/ DENKET DERER, DIE FÜR/ EUCH GESTORBEN SIND” (Gdy chodzicie w blasku dnia – pomyślcie o tych, którzy za Was polegli).
4. „WIR KAMEN WEIT HER, UM DEN TOD ZU SUCHEN” (Przybyliśmy z daleka, by znaleźć śmierć).

W obrębie cmentarza znajduje się 51 mogił pojedynczych i 215 zbiorowych. Większość z nich ma formę łacińskich, maltańskich i lotaryńskich krzyży na betonowych postumentach. Unikatowym elementem nekropolii są pozostałości po ostrzale artyleryjskim w postaci dobrze zachowanych lejów oraz fragmenty niezasypanych okopów. Zgodnie z wolą projektanta, zachowanie śladów potyczki miało na celu uzmysłowienie odwiedzającym, jak wyglądało pole bitwy i jak zacięte walki toczyły się o wzgórze. Z pierwotnego ogrodzenia zachowała się tylko brama w postaci resztek muru i dwóch kamiennych filarów z umieszczonymi nań tablicami informacyjnymi w językach polskim i niemieckim. Na drugim krańcu cmentarza, przy ścianie lasu, znajdziemy dwa pomniki na mogiłach zbiorowych żołnierzy obu armii. Na żeliwnych tablicach można odczytań nazwiska stu poległych.

Cmentarz był wielokrotnie odnawiamy. Ostatni duży remont przypada na rok 2012, będący owocem współpracy Gminy Pleśna i Austriackiego Czarnego Krzyża.

Na cmentarz dotrzemy leśnym, szerokim traktem od strony wschodniej, który łączy się z asfaltową drogą gminną w stronę Chojnika. Podejście do cmentarza oznakowane jest drogowskazem (tabliczka). Kiedyś odsłonięte wzgórze stanowiło wyjątkowy punkt obserwacyjny na wszystkie strony świata. Obecnie zarośnięte przez las, odsłania urokliwą panoramę na południe i wschód. Z „Gródka” widać m.in. krajobraz Pogórza Ciężkowickiego, szczyty Beskidu Niskiego i Sądeckiego.